५०० रुपयांच्या नोटांवर RBI चा ‘नवीन नियम’ – सत्य आणि अफवांचा खुलासा!

RBI : सोशल मीडियावर ₹५०० च्या नोटा चलनातून बाद होणार असल्याच्या किंवा त्या बदलून घेण्यासंदर्भात १५ नोव्हेंबरपासून कोणताही नवीन नियम लागू होणार असल्याच्या ज्या अफवा पसरत आहेत, त्या पूर्णपणे खोट्या आहेत. सध्या चलनात असलेली ₹५०० ची नोट वैध (Legal Tender) आहे आणि ती सामान्यपणे बाजारात वापरली जाईल. रिझर्व्ह बँकेने (RBI) नोटा बंद करण्याचा कोणताही आदेश दिलेला नाही.

सध्याच्या नियमांमध्ये दोन मुख्य बदल (अफवा नव्हेत, अधिकृत सूचना!)

भारतीय रिझर्व्ह बँकेने ₹५०० च्या नोटा बंद करण्याऐवजी, चलन व्यवस्थापन (Currency Management) सुधारण्यासाठी आणि नागरिकांची सोय वाढवण्यासाठी काही महत्त्वाचे निर्देश जारी केले आहेत:

१. एटीएममध्ये लहान मूल्याच्या नोटांची (₹१००/₹२००) उपलब्धता वाढवण्यावर भर 💸

दैनंदिन व्यवहारांसाठी लोकांना सुलभता यावी म्हणून RBI ने बँका आणि व्हाईट लेबल एटीएम ऑपरेटर्सना (WLAOs) १०० आणि २०० रुपयांच्या नोटांची उपलब्धता वाढवण्याचे निर्देश दिले आहेत.

• उद्देश: लोकांना लहान मूल्याच्या नोटा (₹१००/₹२००) सहज उपलब्ध व्हाव्यात.
• लक्ष्य (Targets):
  • ३० सप्टेंबर २०२५ पर्यंत, किमान ७५% एटीएम मध्ये कमीतकमी एका कॅसेटमधून ₹१०० किंवा ₹२०० च्या नोटा उपलब्ध असाव्यात.
  • ३१ मार्च २०२६ पर्यंत, हे लक्ष्य ९०% एटीएम पर्यंत वाढवले जाईल.

महत्त्वाची नोंद: याचा अर्थ ₹५०० च्या नोटा बंद होणार नाहीत किंवा त्या एटीएममधून मिळणे थांबणार नाही. त्या इतर नोटांसोबत पूर्वीप्रमाणेच मिळत राहतील.

२. फाटलेल्या आणि खराब नोटा बदलण्याचे नियम अधिक स्पष्ट 🔄

RBI ने फाटलेल्या, जुन्या किंवा खराब झालेल्या ₹५०० च्या नोटा बदलून घेण्यासाठी मार्गदर्शक तत्त्वे जारी केली आहेत, ज्यामुळे नागरिकांना बँक व्यवहार करताना त्रास होणार नाही.

नोट बदलण्याची सोय	नोटेची स्थिती (अयोग्य नोटांची ओळख)	अत्यंत खराब नोटांसाठी नियम
तुमच्याकडे फाटलेली/खराब झालेली नोट असल्यास, तुम्ही ती कोणत्याही बँकेच्या शाखेत जाऊन बदलून घेऊ शकता.	* जी नोट मध्यभागी किंवा काठावरून फाटलेली असेल. * जी नोट खूप जास्त घाण झाली असेल किंवा माती लागली असेल. * जी नोट जास्त वापरामुळे खूप खराब झाली असेल.	* ज्या नोटा जळालेल्या, ठिसूळ किंवा हाताळण्यासाठी योग्य नसतील, त्या तुमच्या जवळच्या आरबीआयच्या इश्यू ऑफिसमध्ये जमा कराव्या लागतील.
बदल्यास नकार: जर कोणत्याही बँकेने नियमानुसार नोट बदलण्यास नकार दिला, तर तुम्ही त्या बँकेची तक्रार करू शकता.	* नोटेचा रंग फिका पडला असेल किंवा ग्राफिक्समध्ये बदल झाले असतील.

खोट्या बातम्या आणि अफवांवर विश्वास ठेवू नका! 🛑

पीआयबी फॅक्ट चेक (PIB Fact Check) आणि विविध वृत्तमाध्यमांनी हे स्पष्ट केले आहे की, ₹५०० च्या नोटा चलनातून बाद होणार आहेत किंवा त्यांच्या वैधतेवर प्रश्नचिन्ह आहे, असे व्हायरल मेसेज आणि दावे पूर्णपणे खोटे आहेत.

• सध्याची स्थिती: नोव्हेंबर २०१६ मध्ये जुन्या ₹५०० च्या नोटा बंद झाल्या होत्या. पण त्यानंतर चलनात आलेल्या नवीन ₹५०० च्या नोटा पूर्णपणे वैध आहेत.
• आरबीआयचा आदेश नाही: भारतीय रिझर्व्ह बँक (RBI) किंवा केंद्र सरकारने ₹५०० च्या नोटा चलनातून बाद करण्याचा कोणताही प्रस्ताव आणलेला नाही.
• माजी नोटा: जुन्या, विमुद्रीकरण केलेल्या (Demonetized) ₹५०० आणि ₹१००० च्या नोटा पुन्हा बदलून घेण्यासंदर्भात सोशल मीडियावर पसरणाऱ्या बातम्या खोट्या आहेत.

➡️ लक्षात ठेवण्यासारखी महत्त्वाची गोष्ट: तुम्हाला कोणत्याही नियमाबद्दल खात्री करून घ्यायची असल्यास, फक्त भारतीय रिझर्व्ह बँक (RBI) च्या अधिकृत वेबसाइटवर (rbi.org.in) किंवा पीआयबी फॅक्ट चेक च्या अधिकृत सोशल मीडिया खात्यांवर प्रकाशित झालेल्या माहितीवरच विश्वास ठेवावा.

MAB आणि बँक नियमांसंबंधी महत्त्वाचे स्पष्टीकरण (वाचकांनी विचारलेल्या प्रश्नावर आधारित)

“बँकेत किती रक्कम शिल्लक ठेवणे गरजेचे आहे?” या प्रश्नाचे उत्तर, ₹५०० च्या नोटांच्या नियमांशी थेट संबंधित नसले तरी, बँकिंग व्यवस्थेतील एक महत्त्वाचा भाग आहे.

बँकेत आवश्यक असलेल्या किमान शिलकीला ‘किमान सरासरी मासिक शिल्लक’ (Minimum Average Monthly Balance – MAB) असे म्हणतात. याचा नियम प्रत्येक बँक आणि तुम्ही निवडलेल्या खात्याच्या प्रकारावर अवलंबून असतो.

घटक	नियमन कसे होते?	उदाहरणार्थ (MAB)
खात्याचा प्रकार	बचत खाते (Savings) आणि चालू खाते (Current) यासाठी MAB लागू होतो. पगार खाते (Salary) आणि मूलभूत बचत खाते (BSBD) साठी MAB ची अट नसते (Zero Balance).	चालू खात्यासाठी MAB बचत खात्यापेक्षा खूप जास्त असू शकते.
बँकेचा प्रकार	सार्वजनिक क्षेत्रातील बँका (उदा. SBI) यांची MAB रक्कम खाजगी बँकांच्या (उदा. HDFC Bank) तुलनेत सामान्यतः कमी असते.	PayTM/Airtel सारख्या पेमेंट्स बँकांना सामान्यतः MAB आवश्यक नसते.
भौगोलिक स्थान	MAB ची रक्कम तुमच्या शाखेच्या स्थानानुसार बदलते.	मेट्रो शहरांसाठी (उदा. मुंबई) MAB जास्त (उदा. ₹5,000) तर ग्रामीण भागासाठी (Rural) ती सर्वात कमी (उदा. ₹1,000) असते.

MAB न ठेवल्यास: जर तुम्ही निर्धारित किमान शिल्लक ठेवली नाही, तर बँक तुमच्याकडून दंड (Penalty) आकारते, जो MAB आणि तुमच्या खात्यातील वास्तविक शिल्लक यातील फरकावर आधारित असतो.

पुढील पायरी: तुम्हाला ₹५०० च्या नोटेवर छापलेली सुरक्षा वैशिष्ट्ये (Security Features), किंवा आरबीआयच्या इतर कोणत्याही नियमांबद्दल माहिती हवी आहे का?